Η «λίμνη των κύκνων» βρίσκεται στην Πέλλα

Είναι η Άγρα ή ο Άγρας; Το μπέρδεμα είναι συχνό, ίσως γιατί η περιοχή αυτή, παρά την ωραιότητά της, παραμένει άγνωστη στους περισσότερους. Μέχρι στιγμής, δηλαδή, έχει ανακαλυφθεί κυρίως από όσους έχουν μπει στον κόπο να τριγυρίσουν στα ορεινά τοπία της κεντρικής Μακεδονίας πέρα από τον ορίζοντα των πιο διάσημων προορισμών.

Η σύγχυση οφείλεται βασικά στο χωριό της Πέλλας που δίνει το όνομά του στη λίμνη, καθώς λέγεται Άγρας. Και είναι γένους αρσενικού, γιατί αναφέρεται στον γνωστό Μακεδονομάχο Τέλλο Άγρα, του οποίου η ιστορία απαθανατίστηκε από την Πηνελόπη Δέλτα στο περίφημο μυθιστόρημά της «Στα Μυστικά του Βάλτου» (1937). Κανονικά, λοιπόν, έτσι θα έπρεπε να λέγεται και η συγκεκριμένη υδάτινη έκταση –ή, διαφορετικά, να μιλάμε για τη «λίμνη του Άγρα». Η καθομιλουμένη γλώσσα, όμως, απλοποίησε τα πράγματα, πριμοδοτώντας το σκέτο «Άγρα».

Από την άλλη, βέβαια, τα τελευταία χρόνια παρατηρείται μια τάση υπέρ της ονομασίας «λίμνη Άγρα-Βρυττών-Νησίου». Ίσως είναι αρκετά σύνθετη ώστε να επικρατήσει, πάντως αντανακλά την επέκταση των νερών στους γειτονικούς οικισμούς Βρυττά και Νησί, που είχε ως αποτέλεσμα τη συγκρότηση μιας υδάτινης ενότητας. Στη διατήρηση της οποίας συμβάλλουν πλέον και τα τρία χωριά.

Μια όμορφη λίμνη, ένας σημαντικός υγροβιότοπος

Η Άγρα θεωρείται ως ημιφυσική λίμνη, γιατί στη διαμόρφωσή της έπαιξε ρόλο και η ανθρώπινη δραστηριότητα στην περιοχή. Σε παλαιότερα χρόνια, δηλαδή, η έκταση θεωρούταν τυρφώνας (λεγόταν και «τυρφώνας Νησίου», μάλιστα), λέξη που περιγράφει όσους φυσικούς υγρότοπους παρουσιάζουν συσσώρευση τύρφης (ή ποάνθρακα) –νεκρή φυτική ύλη, συνήθως προερχόμενη από βρύα ή άλλα υδρόφιλα, ποώδη είδη. Παράλληλα, φαίνεται ότι υπήρχε και παρακείμενο έλος, γνωστό ως έλος Τιάβου.

Το 1953, όμως, έγινε γενναία παρέμβαση από τη Δ.Ε.Η., η οποία δημιούργησε τοπικό υδροηλεκτρικό σταθμό, οπότε μερίμνησε αναλόγως για την τροφοδοσία του. Έτσι, ο παλιός τυρφώνας, καθώς και το έλος, έδωσαν τη θέση τους σε μια λίμνη δημιουργημένη στην κοίτη του ποταμού Βόδα (ή Εδεσσαίου), η οποία ονομάστηκε «τεχνητή λίμνη Άγρα». Ως το 1990 την τροφοδοτούσαν μέσω σήραγγας τα νερά της λίμνης Βεγορίτιδας, που εντοπίζεται πιο δυτικά, στα σύνορα της Πέλλας με τη Φλώρινα. Πλέον, όμως, αυτό γίνεται χάρη στις πηγές του Νησίου και των Βρυττών, στις οποίες προσθέτονται και τα (εποχιακά) νερά του χειμάρρου της Καρυδιάς και του χειμάρρου Μουζαρέμ Χάνι.

Η Άγρα βρίσκεται σε υψόμετρο 470 μέτρων, με φόντο το Καϊμακτσαλάν στα βόρεια και το όρος Βέρμιο στα νότια, έχοντας έκταση 5.972 στρεμμάτων και περίμετρο (περίπου) 18 χιλιομέτρων. Η σημερινή της εικόνα είναι πραγματικά ειδυλλιακή, καθώς με τα χρόνια μετατράπηκε σε τοπίο επισήμως αναγνωρισμένο ως «ιδιαίτερου φυσικού κάλλους», ενταγμένο και στο ευρωπαϊκό δίκτυο Natura 2000. Ταυτόχρονα, όμως, υπάρχει και μεγάλη οικολογική αξία, λόγω της οποίας θεωρείται ως ένας από τους σημαντικότερους υγροβιότοπους στην Ελλάδα.

Η έκταση συνδιαμορφώνεται από δαιδαλώδη κανάλια, πηγές, καλαμιώνες και υγρολίβαδα, που δημιουργούν μια εικόνα με αρκετή ποικιλία, διαφορετική από εκείνη που βλέπουμε συνήθως σε άλλους υγροβιότοπους στη χώρα μας. Τα παραπάνω στοιχεία μαρτυρούν την κυριαρχία των καλαμιών στη χλωρίδα της περιοχής, άφθονα όμως είναι και τα βούρλα, ενώ γύρω από τις όχθες φύονται ιτιές, λεύκες, πλατάνια, βελανιδιές, καστανιές, καθώς και κερασιές (κυρίως προς το χωριό Νησί, στα βορειοανατολικά). Σημαντική παρουσία, ωστόσο, έχουν και τα νούφαρα, οι ποταμογείτονες, οι κίτρινες ίριδες, οι ορχιδέες, οι κρόκοι κι ένα είδος αστράγαλου, ενδημικό στην Άγρα.

Η λίμνη έχει πολύ μεγάλη αξία για τα πτηνά: οι ειδικοί ορνιθολόγοι εκτιμούν ότι, είτε μόνιμα, είτε παροδικά, την κατοικούν γύρω στα 250 διαφορετικά είδη –με τους βουβόκυκνους να έχουν τόσο δεσπόζουσα παρουσία, ώστε κάποιοι να αποκαλούν την Άγρα «λίμνη των κύκνων». Στα πιο δυσπρόσιτα σημεία της, μάλιστα, φωλιάζουν και ορισμένες σπάνιες και πολύ σπάνιες παρουσίες, όπως λ.χ. μαυρογλάρονα, τσίφτηδες ή ήταυροι. Κατά τα λοιπά, ερχόμενοι εδώ θα δείτε αργυροπελεκάνους, ερωδιούς, πελαργούς, ψευταηδόνια, γερακίνες, φιδαετούς, αλκυόνες, τρυγόνια, μουστακογλάρονα και χαβαρόνες.

Πέρα από τα πτηνά, στην Άγρα κατοικούν και αρκετές ποταμοχελώνες, δενδροβάτραχοι, λοφιοφόροι τρίτωνες, λιμνόφιδα, βίδρες, μυοκάστορες και λαγόγυροι, ενώ παρόχθια θα δείτε και ασβούς, αλεπούδες, λύκους, ακόμα και κάποια (πολύ σπάνια) τσακάλια. Μεγάλο ενδιαφέρον, πάντως, παρουσιάζει και η ζωή κάτω από τα νερά, έστω κι αν κρίνεται ως μάλλον φτωχή, σε σύγκριση με παρόμοιες υδάτινες εκτάσεις: θα βρείτε ψάρια όπως το γλυνί και το γριβάδι, αν και ως πιο ξεχωριστή κρίνεται η παρουσία καραβίδων του γλυκού νερού, που αποτελούν αυτόχθονα πληθυσμό. Επί σειρά ετών, μάλιστα, αποτελούσαν βασική πηγή βιοπορισμού για τους κατοίκους των γύρω χωριών, πλέον όμως έχουν μειωθεί σε αριθμό. Ως αντιστάθμισμα, λοιπόν, έχει εισαχθεί πληθυσμός ανάλογων καραβίδων από τη βόρεια Αμερική.

Πώς θα πάτε στην Άγρα

Αν και η περιοχή της Άγρας δεν είναι ευρέως γνωστή, όπως είπαμε και στο ξεκίνημα, η πρόσβαση σε αυτή είναι πολύ εύκολη οδικώς, καθώς απέχει 6 μόνο χιλιόμετρα από την Έδεσσα. Μάλιστα, υπάρχει και δρόμος που κινείται κυκλικά, περιμετρικά της λίμνης, ενώ όσοι αγαπάτε τις πεζοπορίες θα βρείτε και κάποια (λίγα) μονοπάτια, τα οποία θα σας οδηγήσουν στα ενδότερα του παρόχθιου δάσους. Δίπλα στα νερά, πάνω στον δρόμο που οδηγεί στη Φλώρινα, θα δείτε το ειδικευμένο Κέντρο Πληροφόρησης του Δήμου Έδεσσας, όπου μπορείτε να κατατοπιστείτε πλήρως πριν δοκιμάσετε να εκδράμετε στο υδάτινο τοπίο ή/και στα πέριξ του.

Οι ντόπιοι πραγματοποιούν οργανωμένες περιηγήσεις με βάρκες, που αξίζουν τον κόπο και προτιμώνται ιδιαιτέρως από όσους φυσιολάτρες αγαπούν την παρατήρηση πουλιών (birdwatching). Δίπλα στη λίμνη, επίσης, θα βρείτε και επιλογές για φαγητό, με την έμφαση να δίνεται στην τοπική γαστρονομία και στα όσα αλιεύματα παρέχουν τα νερά.

Πηγή