Η εργατική τάξη από τις πρώτες μέρες της Σοβιετικής εξουσίας άρχισε να οικοδομεί τις οικονομικές βάσεις της καινούργιας κοινωνίας. Στο ζήτημα αυτό, όπως και σε όλη τη δράση του, το μπολσεβίκικο κόμμα έμεινε ακλόνητα προσηλωμένο στη μαρξιστική-λενινιστική διδασκαλία της οικοδόμησης του σοσιαλισμού και του κομμουνισμού. Βασικός σκοπός ήταν η αντικατάσταση των παλαιών εκμεταλλευτικών σχέσεων παραγωγής από τις καινούργιες σχέσεις που χαρακτηρίζουν το σοσιαλιστικό σύστημα.
Το ζήτημα των τραπεζών
Πρωταρχική σημασία είχε το ζήτημα των τραπεζών. Με γνώμονα τις λενινιστικές θέσεις για το ρόλο των τραπεζών στο σύστημα της κοινωνικής παραγωγής και έχοντας υπόψη τα διδάγματα της ιστορίας και ειδικά το λάθος της Παρισινής κομμούνας που άφησε τις τράπεζες στα χέρια της αστικής τάξης η Σοβιετική εξουσία άρχισε αμέσως να εθνικοποιεί τις τράπεζες. Στις 26 Οκτωβρίου (8 Νοεμβρίου) του 1917 στη διάθεση του σοσιαλιστικού κράτους πέρασε η Κρατική Τράπεζα. Από την πρώτη μέρα της Οκτωβριανής Επανάστασης και συγκεκριμένα από το ξημέρωμα της 25ης Οκτώβρη 1917, η Κρατική Τράπεζα κατελήφθη. Ήταν μια απαραίτητη κίνηση εμπνευσμένη από την ανάγκη να ανατραπεί το τσαρικό καθεστώς αλλά και οι δομές που το προστάτευαν στο σύνολό τους. Ήταν επίσης απαραίτητο για να ελεγχθεί η ροή των κεφαλαίων που μπορούσαν να βγάλουν στο εξωτερικό οι Ρώσοι αστοί και τραπεζίτες. Στις 14 (27) Δεκεμβρίου του 1917 η ΠΚΕΕ εθνικοποίησε με διατάγματα της τις ιδιωτικές τράπεζες (άμεση αφορμή γι’ αυτό στάθηκε το σαμποτάρισμα από τους ιδιοκτήτες των τραπεζών αυτών του νόμου για τον εργατικό έλεγχο). Να σημειώσουμε ότι οι τραπεζίτες με αφορμή τον εργατικό έλεγχο «μπήκαν» στο παιχνίδι του σαμποταρίσματος της όλης προσπάθειας. Αφενός σπάζοντας όλους τους δεσμούς με τις βιομηχανίες, τις οποίες χρηματοδοτούσαν ως τότε, αφήνοντας απλήρωτους τους εργάτες. Επιπλέον τα εκατομμύρια ρούβλια που κρατούσαν τώρα οι διοικητές των τραπεζών αξιοποιήθηκαν για να συντηρηθούν οι οικογένειες του τεχνικού και υπαλληλικού προσωπικού των τραπεζών και των σιδηροδρόμων, που απείχαν από τη δουλειά με εντολή της διοίκησης, καταδικάζοντας έτσι ολόκληρη τη χώρα σε διακοπή της οικονομικής ζωής της. Επίσης μεγάλα χρηματικά ποσά φυγαδεύτηκαν στο εξωτερικό κάτω από την καθοδήγηση της Γαλλικής Στρατιωτικής Αποστολής στον Ντον και την Ουκρανία, όπου ο στρατηγός Καλέντιν και η «Ράντα» (αστική οργάνωση εναντίον στην εργατική εξουσία με έδρα το Κίεβο) οργάνωσαν ένα στρατό αξιωματικών και πλούσιων Κοζάκων για να εισβάλλουν στην Κεντρική Ρωσία και να εγκαθιδρύσουν εκ νέου την παλιά κυβέρνηση.
Σύμφωνα με το διάταγμα αυτό όλες οι ιδιωτικές μετοχικές τράπεζες και τα τραπεζιτικά γραφεία ενώνονταν με την κρατική τράπεζα. Τα συμφέροντα των καταθετών που ήταν εργαζόμενοι, η Σοβιετική εξουσία τα προστάτευε.
Στο Σχέδιο Διατάγματος τον Δεκέμβρη του 1917 γράφονται τα εξής:
Η Οκτωβριανή επανάσταση έχει ξεσπάσει ο Λένιν γράφει στο Σχέδιο διατάγματος για την πραγματοποίηση της Εθνικοποίησης των τραπεζών και για τα απαραίτητα σχετικά μέτρα το Δεκέμβρη του 1917:
1. Όλες οι μετοχικές επιχειρήσεις κηρύσσονται ιδιοκτησία του κράτους.
2.Τα μέλη της διοίκησης και οι διευθυντές των μετοχικών εταιρειών, καθώς και όλοι οι μέτοχοι που ανήκουν στις τάξεις των πλουσίων (δηλ. έχουν περιουσία πάνω από 5000 ρούβλια ή εισόδημα πάνω από500 ρούβλια το μήνα) οφείλουν να… παραδίδοντας όλες τις μετοχές στην κρατική τράπεζα…..
3.Τα κρατικά δάνεια, εξωτερικά και εσωτερικά, ακυρώνονται (σβήνονται)
4.Τα συμφέροντα των μικρών ομολογιούχων, καθώς και των κατόχων κάθε είδους μετοχών, δηλαδή των κατόχων που ανήκουν στις εργαζόμενες τάξεις του πληθυσμού, εξασφαλίζονται ολοκληρωτικά….(τόμ. 35, σελ. 174-175 )
Και στη Διακήρυξη των δικαιωμάτων του εργαζόμενου λαού το Γενάρη του 1918
«Η συντακτική συνέλευση θεωρεί σαν πρώτο χτύπημα ενάντια στο διεθνές τραπεζικό, χρηματιστικό κεφάλαιο το σοβιετικό νόμο για την ακύρωση (σβήσιμο) των δανείων που είχαν συνάψει οι κυβερνήσεις του τσάρου, των τσιφλικάδων και της αστικής τάξης και εκφράζει την πεποίθηση ότι η Σοβιετική εξουσία θα προχωρήσει σταθερά σε αυτό το δρόμο ως την πλήρη νίκη της διεθνούς εργατικής εξέγερσης ενάντια στο ζυγό του κεφαλαίου.» (τόμ. 35, σελ. 222
Ένα δεύτερο διάταγμα προέβλεπε το άνοιγμα όλων των τραπεζοθυρίδων, την καταγραφή του περιεχομένου τους και την κατάσχεση του χρυσού που είχαν φυλάξει εκεί οι πλούσιοι, οι αριστοκράτες και οι καπιταλιστές. Όσα διευθυντικά στελέχη αρνήθηκαν να δώσουν στοιχεία και να παρέχουν πρόσβαση στους εργαζόμενους και στους Μπολσεβίκους μπήκαν στη φυλακή. Να σημειώσουμε εδώ ότι στη Ρωσία, οι ιδιωτικές τράπεζες εξαρτιόνταν πλήρως από την Κεντρική Τράπεζα στο ζήτημα της χρηματικής κυκλοφορίας αλλά και ότι η Κεντρική Τράπεζα δεν ήταν όλο το τραπεζικό σύστημα της Ρωσίας. Υπήρξαν και άλλες τράπεζες, ιδιωτικές – πολλές ξένες – συνεταιριστικές, εταιρείες επενδύσεων. Η Κεντρική Τράπεζα όμως έλεγχε το νόμισμα και επίσης χορηγούσε δάνεια στις εμπορικές. Το τραπεζιτικό κεφάλαιο έκανε όπως και σήμερα, τόσα χρόνια πριν η ίδια ιστορία, τα γνωστά παιχνίδια του. Θαλασσοδάνεια σε βιομηχάνους και μεγαλέμπορους, κερδοσκοπία με τα κρατικά ομόλογα στα χρηματιστήρια του Λονδίνου και του Παρισιού. Η κατάληψη, λοιπόν ,της Κρατικής Τράπεζας έκλεισε όλη την προμήθεια μετρητών. Η εθνικοποίηση των τραπεζών στέρησε την αστική τάξη από ένα ισχυρό χρηματιστικό-οικονομικό μοχλό.
Για τη αντιμετώπιση του «δημόσιου χρέους»
Το συνολικό ποσό των τσαρικών χρεών και της αστικής προσωρινής κυβέρνησης στους ιμπεριαλιστές της Αγγλίας, της Γαλλίας, των ΗΠΑ και άλλων χωρών (συμπεριλαμβανομένων και των επενδύσεων στη βιομηχανία της Ρωσίας) ξεπερνούσε τα 16 δισ. χρυσά ρούβλια. Με το διάταγμα της Προσωρινής Κεντρικής Εκτελεστικής Επιτροπής της 21ης Γενάρη του 1918 (3 Φλεβάρη του 1918 με το νέο ημερολόγιο) όλα τα εξωτερικά δάνεια των τσαρικών κυβερνήσεων και της προσωρινής κυβέρνησης ακυρώθηκαν.Σε λίγο εθνικοποιήθηκαν οι μεταφορές και το εξωτερικό εμπόριο. Έτσι η Σοβιετική εξουσία απελευθέρωσε τη Ρωσία από τη δημοσιονομική υποτέλεια και στερέωσε την ανεξαρτησία της χώρας.
Στη Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Eργαζόμενου Λαού, τον Γενάρη του 1918: «Η συντακτική συνέλευση θεωρεί σαν πρώτο χτύπημα ενάντια στο διεθνές τραπεζικό, χρηματιστικό κεφάλαιο το σοβιετικό νόμο για την ακύρωση (σβήσιμο) των δανείων που είχαν συνάψει οι κυβερνήσεις του τσάρου, των τσιφλικάδων και της αστικής τάξης και εκφράζει την πεποίθηση ότι η σοβιετική εξουσία θα προχωρήσει σταθερά σ’ αυτό το δρόμο ως την πλήρη νίκη της διεθνούς εργατικής εξέγερσης ενάντια στο ζυγό του κεφαλαίου».
Στο λόγο του Λένιν στη συνδιάσκεψη των εργατών της Πρεσνία (Δεκέμβρης 1918) αναφέρεται: «Η αστική τάξη διαδίδει αυτές τις ψευτιές, γιατί τα 17 δισ. ρούβλια που χρωστούσε η τσαρική κυβέρνηση στους καπιταλιστές, αυτό το χρέος των 17 δισ. που το ακυρώσαμε και δεν το αναγνωρίσαμε (εμείς δεν σκοπεύουμε να πληρώσουμε γι αυτούς, για τους παλιούς κυβερνήτες – παραδεχόμαστε ότι αυτά τα χρέη υπήρχαν, και λέμε: Πολύ καλά, εσείς δημιουργήσατε αυτά τα χρέη, εσείς ξοφλήστε τα)– οι σύμμαχοι θέλουν να φορτώσουν τα χρέη στις πλάτες μας και να παλινορθώσουν την τσιφλικάδικη, τσαρική εξουσία»
Ο έλεγχος της παραγωγής
Ο κανονισμός για τον έλεγχο της παραγωγής και της διανομής από τους εργάτες που εγκρίθηκε στις 14 (2&) Νοεμβρίου του 1917, βοήθησε στην επιτυχία του αγώνα για την κοινωνικοποίηση των μέσων παραγωγής , καθώς και στην εκπαίδευση των εργαζομένων στις μεθόδους διεύθυνσης της εθνικής οικονομίας. Το νομοσχέδιο για το εργατικό έλεγχο το συνέταξε ο Β.Ι ΛΕΝΙΝ και στη συνέχεια συμπληρώθηκε από την επιτροπή του Λαϊκού Επιτροπάτου Εργασίας και το Κ.Σ των Εργοστασιακών Επιτροπών. Ο νόμος για τον εργατικό έλεγχο αντιμετώπισε την λυσσασμένη αντίδραση της αστικής τάξης. Οι ενώσεις των εργοστασιαρχών, οι μενσεβίκοι και οι εσέροι προσπάθησαν με κάθε τρόπο να σαμποτάρουν τη εφαρμογή τους. Αυτό αποτέλεσε «αφορμή» η Σοβιετική εξουσία να βιαστεί και να πάρει μέτρα για την εθνικοποίηση ορισμένων εργοστασίων και ύστερα όλης της βιομηχανίας. Σύμφωνα με ο διάταγμα της 28 Ιουνίου 1918 άρχισε η εθνικοποίηση όλης της βιομηχανίας.
