7 σημάδια ότι κάποιος σας λέει ψέματα

Οι άνθρωποι είναι εξαιρετικά ικανοί να λένε ψέματα — αλλά εκπληκτικά αδέξιοι στο να κρύβουμε τις φυσιολογικές συνέπειες που συνοδεύουν τη διαστρέβλωση της αλήθειας. Οι μύες μας, οι μικροκινήσεις και τα ανεπαίσθητα νευρικά τικ, είναι συνδεδεμένα με ένα πρωτόγονο κομμάτι του νευρικού μας συστήματος.

Αυτό σημαίνει ότι ακόμη και ο πιο έμπειρος ψεύτης αποκαλύπτει, άθελά του, μέσω της γλώσσας του σώματος, μικρές ενδείξεις — τα λεγόμενα “μη λεκτικά σημάδια” που μαρτυρούν την αλήθεια. Πριν προχωρήσουμε, αξίζει να επισημάνουμε δύο σημαντικά στοιχεία από την έρευνα:

Κανένα μεμονωμένο σημάδι δεν σημαίνει αυτόματα ότι κάποιος λέει ψέματα. Μετα-αναλύσεις δείχνουν ότι τα περισσότερα μη λεκτικά σημάδια εξαπάτησης είναι πιθανολογικά και όχι αποδεικτικά. Αυτό σημαίνει ότι χρειάζεται να παρατηρήσουμε ομάδες ενδείξεων ή ασυμφωνίες μεταξύ λόγων και πράξεων για να εξαχθούν ασφαλή συμπεράσματα.

Tο πλαίσιο είναι το παν. Οποιαδήποτε συμπεριφορά πρέπει να συγκρίνεται με τη βασική συμπεριφορά του ατόμου και να λαμβάνεται υπόψη η συναισθηματική φόρτιση της στιγμής. Για παράδειγμα, μια αστυνομική ανάκριση δημιουργεί πολύ μεγαλύτερη πίεση σε έναν ύποπτο απ’ ό,τι ένα απλό ψέμα κατά τη διάρκεια ενός δείπνου — επομένως, τα σημάδια θα εμφανίζονται πιο έντονα.

Γλώσσα του σώματος: Τα 7 σημάδια που μαρτυρούν ότι κάποιος σας λέει ψέματα κατάμουτρα

• «Πάγωμα» των χεριών
• Μικροεκφράσεις που εξαφανίζονται στιγμιαία
• «Αυτοπαρηγορητικό» άγγιγμα του προσώπου και του λαιμού
• Ασυντόνιστο βλεφάρισμα των ματιών
• Τα πόδια «κοιτούν» προς την έξοδο
• Ασύμμετρο ή «λυπημένο» χαμόγελο
• Λεκτικές – μη λεκτικές ασυνέπειες (π.χ. το νεύμα του κεφαλιού λέει “όχι”, ενώ ο ομιλητής λέει «ναι»)

«Πάγωμα» των χεριών

Το ψέμα καταναλώνει σημαντικό μέρος της ενεργής μνήμης μας: πρέπει να επινοούμε λεπτομέρειες, να παρακολουθούμε τις αντιδράσεις του συνομιλητή και ταυτόχρονα να συγκαλύπτουμε την αλήθεια.

Έρευνες δείχνουν ότι αυτό το γνωστικό φορτίο μεταφράζεται σε λιγότερο φυσικές κινήσεις του σώματος — οι ψεύτες κρατούν τα χέρια τους πιο κοντά στο σώμα, περιορίζουν τις κινήσεις που συνοδεύουν την ομιλία και μερικές φορές φαίνονται παράξενα ακίνητοι.

Οι ανακριτές αξιοποιούν αυτό το φαινόμενο ζητώντας από υπόπτους να περιγράψουν τα γεγονότα με αντίστροφη σειρά — μια τακτική που μειώνει ακόμη περισσότερο τη ρευστότητα των χειρονομιών.

Πώς να το καταλάβετε: Παρατηρήστε αν υπάρχει ξαφνικός περιορισμός στην κίνηση των χεριών σε σχέση με το συνηθισμένο στιλ ομιλίας του ατόμου, ειδικά όταν η ερώτηση γίνεται πιο συγκεκριμένη ή απρόσμενη.

Μικροεκφράσεις που εξαφανίζονται στιγμιαία

Οι μικροεκφράσεις, που χαρτογραφήθηκαν πρώτες από τον Paul Ekman, είναι ακούσιες κινήσεις του προσώπου που διαρκούν από 1/25 έως 1/5 του δευτερολέπτου. Επειδή ελέγχονται από το λιμβικό σύστημα, αποκαλύπτουν την αυθεντική συναισθηματική αντίδραση πριν προλάβει ο εγκεφαλικός φλοιός να επιβάλει το κοινωνικά αποδεκτό προσωπείο.

Ένα στιγμιαίο ξέσπασμα περιφρόνησης, φόβου ή χαράς που έρχεται σε αντίθεση με τα λεγόμενα αποτελεί κλασική ένδειξη συναγερμού.

Πώς να το καταλάβετε: Χρησιμοποιήστε την περιφερειακή σας όραση και μια “μαλακή εστίαση”. Έτσι είναι πιο πιθανό να εντοπίσετε τη στιγμιαία σύσφιξη της γωνίας των χειλιών ή το σπασμωδικό τρέμουλο ενός φρυδιού, χωρίς να καρφώνετε το βλέμμα σας σε ένα μόνο χαρακτηριστικό του προσώπου.

«Αυτοπαρηγορητικό» άγγιγμα του προσώπου και του λαιμού

Οι χειρονομίες προσαρμογής, δηλαδή οι κινήσεις των χεριών προς το πρόσωπο (όπως το τρίψιμο της μύτης, το άγγιγμα του λαιμού ή το τράβηγμα του λοβού του αυτιού), αυξάνονται αισθητά υπό την επίδραση του άγχους.

Οι άνθρωποι που ψεύδονται βιώνουν τόσο άγχος (φόβο αποκάλυψης) όσο και γνωστική υπερφόρτωση (λόγω του χειρισμού λεπτομερειών), γεγονός που ενισχύει τη διέγερση του συμπαθητικού νευρικού συστήματος· το άγγιγμα του προσώπου ενεργοποιεί νευρικές απολήξεις που συμβάλλουν στην ηρεμία.

Σε μελέτες, η επαφή των χεριών με το πρόσωπο αυξάνεται σημαντικά όταν οι άνθρωποι επινοούν ιστορίες σε σύγκριση με όταν διηγούνται την αλήθεια.

Πώς να το καταλάβετε: Αναζητήστε τις αλλαγές. Αν κάποιος έχει ήδη τη συνήθεια να παίζει νευρικά με τα χέρια του, η «γραμμή βάσης» του είναι πιο υψηλή.

Όμως, ένας κατά τα άλλα ήρεμος συνομιλητής που ξαφνικά φέρνει το χέρι μπροστά στο στόμα του όταν απαντά σε μια άμεση ερώτηση, ίσως προσπαθεί να κατευνάσει ένα κύμα δυσφορίας.

Ασυντόνιστο βλεφάρισμα των ματιών

Έρευνα με χρήση υψηλής ταχύτητας παρακολούθησης των ματιών δείχνει ότι ο ρυθμός βλεφαρίσματος μπορεί να αποκαλύψει ψέματα με δύο αντίθετους τρόπους.

Κάποιοι άνθρωποι κλείνουν τα μάτια τους λιγότερο όταν λένε ψέματα γιατί προσπαθούν να συγκεντρωθούν, και μετά μόλις τελειώσουν, αρχίζουν να κλείνουν τα βλέφαρα πιο γρήγορα επειδή νιώθουν ανακούφιση (απελευθέρωση έντασης).

Άλλοι, αντίθετα, ανοιγοκλείνουν τα μάτια περισσότερο καθ’ όλη τη διάρκεια του ψέματος, κάτι που σχετίζεται με την αυξημένη διέγερση της αντίδρασης «μάχη ή φυγή». Αυτό που έχει σημασία είναι η απόκλιση από τον κανονικό τους ρυθμό.

Πώς να το καταλάβετε: Καθιερώστε πρώτα μια “γραμμή βάσης” παρατηρώντας το άτομο όσο απαντά σε ουδέτερες ερωτήσεις (π.χ. “Πώς ήταν η κίνηση;”). Στη συνέχεια, δείτε αν ο ρυθμός βλεφαρίσματος μειώνεται ή αυξάνεται όταν έρχεται η ευαίσθητη ερώτηση.

Τα πόδια «κοιτούν» προς την έξοδο

Ο Joe Navarro, πρώην αναλυτής συμπεριφοράς του FBI, αποκαλεί τα πόδια και τα πέλματα “τα πιο ειλικρινή μέρη του σώματος”, επειδή σπάνια τα ελέγχουμε συνειδητά.

Όταν κάποιος βιώνει άγχος που σχετίζεται με εξαπάτηση, συχνά αυξάνει την απόσταση, μαζεύει τους αστραγάλους κάτω από την καρέκλα ή στρέφει το ένα πέλμα προς την πλησιέστερη έξοδο, ενώ ο κορμός παραμένει στραμμένος προς το συνομιλητή. Ο λεγόμενος λιμβικός εγκέφαλος προετοιμάζει, κυριολεκτικά, τη φυγή.

Πώς να το καταλάβετε: Σε μια συνομιλία που είστε καθιστοί, ρίξτε μια διακριτική ματιά κάτω από το τραπέζι. Το απότομο στρίψιμο των γονάτων προς άλλη κατεύθυνση ή οι επαναλαμβανόμενες κινήσεις των αστραγάλων μπορεί να είναι λεπτά σημάδια δυσφορίας με την αφήγηση που ακούτε.

Ασύμμετρο ή «λυπημένο» χαμόγελο

Ένα αυθεντικό χαμόγελο Duchenne είναι συμμετρικό και “φωτίζει” τους μυς γύρω από τα μάτια. Αντίθετα, τα ψεύτικα ή συγκαλυμμένα συναισθήματα συχνά εκδηλώνονται με στραβά χαμόγελα, σήκωμα της γωνίας του στόματος σε ένδειξη περιφρόνησης ή χαμόγελα που διαρκούν περισσότερο απ’ ό,τι είναι φυσικό.

Η έρευνα του Ekman καταγράφει αυτά τα χαμόγελα ως μη-χαρούμενα — χαρακτηριστικές διαρροές όταν κάποιος προσπαθεί να κρύψει συναισθήματα όπως θυμό, ενοχή ή περιφρόνηση πίσω από ευγενικά λόγια.

Πώς να το καταλάβετε: Δώστε προσοχή στο συγχρονισμό και τη συμμετρία. Ένα χαμόγελο που εμφανίζεται με καθυστέρηση ενός δευτερολέπτου μετά από μια δήλωση που υποτίθεται πως εκφράζει χαρά, ή ένα χαμόγελο που σηκώνει μόνο τη μία γωνία του στόματος, είναι πιο πιθανό να αποτελεί κοινωνική πρόσοψη παρά αληθινό συναίσθημα.

Λεκτικές – μη λεκτικές ασυνέπειες (π.χ. το νεύμα του κεφαλιού λέει «όχι», ενώ ο ομιλητής λέει «ναι»)

Όταν το λεκτικό περιεχόμενο δεν συμβαδίζει με τα αυτόματα σωματικά σήματα, οι ψυχολόγοι το αποκαλούν «ασύμφωνη διαρροή».

Κλασικά παραδείγματα περιλαμβάνουν έναν ανεπαίσθητο κούνημα κεφαλιού, ενώ γίνεται μια καταφατική δήλωση, ή ένα νεύμα συμφωνίας την ώρα που κάποιος αρνείται ότι έκανε κάτι κακό.

Αυτές οι «αστοχίες» προκύπτουν επειδή το νοητικό φορτίο του ψεύτη φτάνει στα όριά του και δεν μπορεί να συγχρονίσει όλα τα κανάλια επικοινωνίας ταυτόχρονα.

Πώς να το καταλάβετε: Επιβραδύνετε τη συζήτηση. Κάντε ερωτήσεις διευκρίνισης ακριβώς στο σημείο όπου εμφανίστηκε η ασυμφωνία. Αν η ασυνέπεια μεγαλώνει — με περισσότερες συγκρούσεις μεταξύ λόγου και σωματικής γλώσσας ή με υπεκφυγές στον λόγο — τότε ενισχύεται η υπόνοια ότι κάτι αποκρύπτεται.

Tip: Ένα μόνο σημάδια δεν ισοδυναμεί με ψέμα

Η ανίχνευση του ψεύδους δεν βασίζεται στην αναζήτηση ενός και μόνο «σημαδιού», αλλά στη σύνθεση ενός ευρύτερου ψηφιδωτού ενδείξεων.

Ξεκινήστε με τη δημιουργία «γραμμής βάσης». Συζητήστε για ουδέτερα θέματα ώστε να χαρτογραφήσετε τις φυσικές κινήσεις, τη στάση σώματος και τον ρυθμό ανοιγοκλεισίματος των βλεφάρων του συνομιλητή σας σε συνθήκες άνεσης.

Αυξήστε το γνωστικό φορτίο. Ζητήστε να αναφέρουν λεπτομέρειες με αντίστροφη χρονική σειρά ή κάντε απρόσμενες ερωτήσεις διευκρίνισης. Οι ψεύτες δυσκολεύονται να διατηρήσουν τη συνοχή μεταξύ λόγου, γλώσσας σώματος και εσωτερικής προετοιμασίας.

Ομαδοποιήστε τις ενδείξεις. Ένα απλό ξύσιμο της μύτης μπορεί να μην σημαίνει τίποτα. Όμως αν συνοδεύεται από απότομη παύση στις χειρονομίες, μια μικρο-έκφραση θυμού και μια στροφή του ποδιού μακριά από το ερώτημα όταν αυτό επανέρχεται — τότε έχουμε ένα εύγλωττο σύμπλεγμα σημάτων.

Ελέγξτε τη συνέπεια με την πάροδο του χρόνου. Οι αληθινές αφηγήσεις ενισχύονται όσο επαναλαμβάνονται: τα στοιχεία ευθυγραμμίζονται, η αυτοπεποίθηση αυξάνεται. Οι ψευδείς ιστορίες όμως αρχίζουν να «ξεφτίζουν»: αυξάνονται τα διαστήματα παύσης, αλλάζει ο ρυθμός των βλεφαρισμών, και εμφανίζονται όλο και περισσότερες ασυμφωνίες μεταξύ λόγου και σώματος.

Και, τέλος, θυμηθείτε τη δεοντολογική διάσταση. Το να ερμηνεύσουμε λανθασμένα το άγχος, τις πολιτισμικές διαφορές ή τη νευροδιαφορετικότητα ως ένδειξη ψεύδους μπορεί να προκαλέσει σοβαρή ζημιά. Χρησιμοποιήστε αυτά τα σημάδια ως πιθανότητες και όχι ως καταδίκες — και πάντα σε συνδυασμό με προσεκτική διασταύρωση των γεγονότων.

Πηγή